NACIONALIZAM

Pod nacionalizmom u njegovom “pozitivnom” smislu se najčešće podrazumeva sinonim za pripadnost i patriotsku lojalnost određenoj naciji, zalaganje za slobodu, nezavisnost, politicko samoodređenje i suverenost svoje nacije. ”Pozitivnim” nacionalizmom najčešće se izražava pozitivan odnos pojedinaca prema slobodi i vrednostima nacije, odnosno nacionalne države kojoj pripada. Može se osnovano predpostaviti da ”pozitivni” nacionalizam izražava najmanje ravnodusan, ako ne i pozitivan odnos prema drugim nacijama. Jednom rečju ”pozitivni” nacionalizam treba da označi uobičajeno, normalno izražavanje nacionalnog.

Dva osnovna oblika nacionalizma kod nas: separatistički i unitaristički

U jugoslovenskoj teoriji i praksi postoji razlikovanje separatističkog i unitarističkog oblika nacionalizma.
Separatističkim nacionalizmom se naziva ona vrsta nacionalizma koja apsolutizuje istorijsku i društvenu ulogu nacije i nacionalne države. On se temelji na nacionalnoj mržnji, isključivosti i uskogrudnosti, kao i veličanju istorijske misije vlastite, a negiranju istorijske uloge drugih nacija. Separatistički nacionalizmi kod nas počivaju na ideji ”Velike Srbije”, ”Nezavisne Države Hrvatske”, ”Velike Albanije” i sl, kao zameni za federativnu, socijalističku, samoupravu i nesvrstanu Jugoslaviju. Pored apsolutizovanja vlastitog nacionalnog interesa i negiranja tuđeg kao i težnji ka formiranju nacionalne drzave ”u etnickim granicama”, ovu vrstu nacionalizma karakteriše isticanje u prvi plan onoga što razdvaja narode i narodnosti Jugoslavije. Separatistički nacionalizam svim sredstvima radi na razbijanju ekonomskog i političkog jedinstva Jugoslavije, podstičući sveopšte nacionalno i republičko – pokrajinsko, etatističko zatvaranje u sopstvene granice. Krajnji cilj mu je razbijanje federativne Jugoslavije, odnosno njeno pretvaranje u labavu konfederaciju. Počiva na ideju razbijanja saveznog etatizma u ime stvaranja pluralizma njegovih regionalnih oblika ( šir. vid. Sociološka hrestomatija sa komentarima, 1999. str. 227 ).

Potiskivanje demokratije nacionalizmom i naconalizma demokratijom

Misli se da je nacionalizam bio uzrok svih posleratnih jugoslovenskih društvenih kriza. Pre bi se moglo reći da su nacionalističke snage javno i agresivno nastupale u svim prelomnim momentima, na svim raskršćima jugoslovenskog društvenog razvoja, u svim situacijama kada je jugoslovensko društvo, iz krize privrednog rasta i zastoja u razvoju društvenih odnosa, pokušavalo da izađe daljim razvojem demokratije. U tim prelomnim trenucima, nacionalizam se javno oglašavao nudeći svoja konzervativna, etatistička rešenja ne samo nacionalnog pitanja već i koncepta ukupnog društvenog razvoja. Nacionalizam se uvek javlja sa prvenstvenim ciljem da predupredi pokušaje daljeg razvoja demokratskih odnosa.

Istorijski koreni nacionalizma

Negativno istorijsko nasleđe kao objektivan izvor nacionalizma su u stvari istorijski nasleđene razlike u ekonomskom, političkom i kulturnom nivou razvoja, kao i na različita istorijska opterećenja u odnosima pripadnika pojedinih nacija, koja se osobito potenciraju u vreme nacionalističkih euforija ( poput one od 1970-71. i nastupa albanskog nacionalizma na Kosovu 1981.). Istorijski gledano, jugoslovenski narodi su pripadali različitim religijama i živeli kao pripadnici različitih imperija, od Otomanske, preko Mletačke, do Napoleonove i Austrougarske. Oni koji su želeli da vladaju Balkanom potrudili su se da istaknu te razlike i da, kad god je to bilo moguće, međusobno zavade jugoslovenske narode, imajući u vidu interese različitih velikih sila. Posledice te politike osećaju se i danas u idejama i ponašanju nacionalističkih snaga ( šir. vid. Sociološka hrestomatija sa komentarima, 1999. str. 229 ).

Socijalno – psihološki koreni nacionalizma

Kod nacionalističkih, kao i kod svih drugih fašizoidnih ideologija i pokreta, moraju se razlikovati njegovi izvorni, originerni nosioci u liku privilegovanih socijalnih grupa – klasa i slojeva – od ogromne mase izmanipulisanih i zavedenih pristalica ( pre svega, u liku omladine, nesigurnih srednjih slojeva i radništva i seljaštva ). Agresivni, javni nastupi nacionalističkih snaga u Jugoslaviji, poput onih na Kosovu, pokazuju da je omladina, studentska i srednjoškolska, najmasovniji objekt i žrtva nacionalističke manipulacije. Govoreći o socijalno – psihološkim korenima nacionalizma, mislimo najčešće na one psihološke karakteristike čovekove ličnosti na koje se oslanjaju izvorni nacionalisti pri širenju svojih ideja.

Nekoliko napomena o tezi da je “samoupravljanje porodilo nacionalizam”

Nacionalizam je najpogodniji oblik za odbranu birokratsko – etatističkih odnosa u regionalnim, republičko – pokrajinskim granicama. I kao što je federalna biokratija u odbrani saveznog etatizma upotrebljavala terminologiju i ideologiju unitarizma, republička nacionalna biokratija je blagonaklona prema nacionalizmu, koketira sa njima, ima oportunistički stav prema njemu, a u nekim slučajevima i prelazi na pozicije nacionalizma. Birokratija koristi svako sredstvo, pa i nacionalizam u odbrani svog monopola vlasti. Svejedno da li brani federalni ili nacionalni, ona uvek brani otuđeni birokratski monopol vladanja. Ona brani svoje pravo da posreduje i reprezentuje. Kada se deklariše kao nacionalna, birokratija ne mora biti i nacionalistička. Samim tim što potencira ulogu nacionalne države, sudbinu nacije stavlja u ruke državnog aparata i nacionalne političke elite, ona objektivno otvara vrata za jačanje nacionalističkih snaga. Poslednji nastup nacionalističkih i separatističkih snaga širom Jugoslavije pokazao je da su politička i privredna birokratija svojim oportunističkim stavom prema nacionalizmu objektivno omogućile njegovo delovanje. A jedan njen deo je – objektivno prešao na pozicije nacionalizma. Republički etatizam, kao i pokrajinski, upravo u potenciranju nacionalnih sporova vidi mogućnost za snaženje svog uticaja.

Društveno – ekonomski koreni nacionalizma

Nacija je društveno – ekonomski kolektivitet, sa naglašenim ekonomskim funkcijama, tako da mogući nacionalizam svoje najdublje objektivne korene ima upravo u sveri društveno – ekonomskih odnosa. Nije reč samo o nacionalističkim pojavama u ekonomiji nego već i o ekonomiji kao krajnjem uzročniku međunacionalnih nesporazuma i agresivnih antagonizama. Treba imati na umu da „ ekonomski nacionalizam “ nije neki specifikum Jugoslavije, već pojava koja je u različitim oblicima prisutna u savremenom svetu.
Koje pojave u jugoslovenskoj ekonomiji možemo smatrati ekonomskim izvorima, onosno podlogom za ispoljavanje nacionalizma? Ima ih više, ali smatramo da je važno da naznačimo sledeće najvažnije: 1) neravnomeran ekonomski razvitak pojedinih nacionalnih regiona; 2) prelivanje viška rada iz jednih nacionalnih regiona u druge nacionalne regione; 3) presudnu ulogu države i drugih otuđenih centara ekonomske moći na raspolaganje viškom rada i na utvrđivanje instrumenata ekonomske politike; 4) protivrečnosti u funkcionisanju jedinstvenog jugoslovenskog tržišta.

Specifičnosti modela raspada i uloga nacionalizma u državnoj dezintegraciji Čehoslovačke, Sovjetskog Saveza i Jugoslavije – kratak osvrt

Pored nekih važnih zajedničkih karakteristika raspad i uloga nacionalizma u svakoj od pomenutih bivših socijalističkih federacija bio je specifičan.
Prvi je model mirnog razlaza karakterističan za čehoslovačku federaciju. U Čehoslovačkoj je raspad istočnog bloka doveo do pojave partikularističkog nacionalizma. Ali raspad Čehoslovačke je ostvaren mirno i tolerantno, čini se pre svega zahvaljujući relativno visokom nivou političke kulture češkog i slovačkog naroda, njihovom tradicionalno neratobornom mentalitetu, kao i nepostojanju ozbiljnih istorijskih sukoba sa tragičnim posledicama, između dva naroda.
Drugi je model raspada Sovjetskog Saveza u kome su slabost i istrošenost modela razvoja imale primarnu ulogu, a nacionalizam je taj raspad samo potpomagao i ubrzavao. To je model relativno mirnog raspada. Sovjetski Savez formalno se raspao ugovorom iz decembra 1991. formiranjem Zajednice nezavisnih država ( ZND ).
Treci je jugoslovenski model raspada putem rata i oružanih sukoba ( šir. vid. Ciljevi i putevi društva u tranziciji, 1995. str. 316 ). Neki od najbitnijih unutrašnjih faktora koji su doprineli kolapsu druge Jugoslavije su:

1) Strukturalna ekonomska, politicka, kulturna i moralna kriza društvenog sistema u kojoj ekonomski razvijeni delovi prvi ističu želju za secesijom i izlaskom iz zajedničke države.
2) Nepostojanje stabilnosti demokratskih institucija političkog, ekonomskog i kulturnog života ( koji takođe stimuliše raspad države i želju za secesijom).
3) Nepostojanje stabilnih demokratskih institucija stvara vakuum u koji ulazi ultra – nacionalizam, koji podstiče etno – mobilizaciju, etnicki identitet proglašava primarnim, za sve probleme vlastite nacije krivca traži u drugim nacijama i njihovim pripadnicima, a vlastite pripadnike zavodi na neku vrstu smanjene uračunljivosti ( kako je to definisao A. Kunzli – „ Opijum nacionalizma „ – „ Praxis „ , br. 4/1968. ).
4) Nepostojanje državotvornih političkih partija u državi kojoj preti raspad.
5) Nepostojanje Armije sposobne da izvrši svoju ustavnu ulogu zaštite teritorijalne celine države u slučaju nasilnog pokušaja secesije.
6) Odsustvo stimulacije tolerancije različitih kultura, pripadnosti i shvatanja i demokratskog duha kod naroda.

Neravnomeran ekonomski razvitak pojedinih regiona ( republika i pokrajina )

U visenacionalnoj zajednici, poput jugoslovenske, neravnomeran ekonomski razvoj republika i pokrajina, odnosno ekonomsko zastajanje jednih i brži razvoj drugih, može imati direktne posledice i negativan efekat u domenu međunacionalnih odnosa. Disproporcije u razvitku pojedinih krajeva Jugoslavije mogu poslužiti otuđenim upravljačkim slojevima kao osnov nacionalističke manipulacije i podgrevanja međunacionalnih sporova stavljanjem u prvi plan međunacionalnih, a u drugi plan stvarnih ljudskih problema i protivrečnosti.
Razlike u razvitku pojedinih krajeva Jugoslavije su istorijski nasleđene. Zahvaljujući istorijskim okolnostima, došlo je do regionalne ekonomske diferencijacije ( šir. vid. Sociološka hrestomatija sa komentarima, 1999. str. 237 ). Odatle je jedan od osnovnih ciljeva jugoslovenske posleratne politike postizanje ekonomske ravnopravnosti, obezbeđenje ravnomernog ekonomskog razvitka svih, uz višu stopu rasta nerazvijenih područja, kako bi se postepeno smanjile i u perspektivi otklonile postojeće razlike. Međutim, i pored velikih napora zajednice, da se ove razlike smanje, direktnim investicionim ulaganjima u nerazvijiene krajeve i preko Fonda za kreditiranje nedovoljno razvijenih republika i pokrajina, ipak nije došlo do smanjenja razlika između razvijenih i nerazvijenih republika i pokrajina. Te razlike su velike ako se mere, kao kod službenog razvrstavanja na razvijena i nerazvijena područja, kretanjem drušvenog proizvoda po glavi stanovnika u pojedinim republikama i pokrajinama.

Literatura:

- Dr.Živko Surčulija, Dr. Predrag Radenović – Sociološka hrestomatija sa komentarima, VII izmenjeno i dopunjeno izdanje, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd 1999.

- Dr.Živko Surčulija, Ciljevi i putevi društva u tranziciji – zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa održanog u Beogradu od 09-12. oktobra 1995., Univerzitet u Beogradu – Institut društvenih nauka

preuzmi seminarski rad u wordu » » » 

Besplatni Seminarski Radovi